Gdy bliska nam osoba zmarła i pozostawił po sobie same długi odrzucenie spadku stanowi najlepszą z możliwych decyzji. Na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku mamy 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o powołaniu do spadku. Zazwyczaj jest to data śmierci spadkodawcy.
W przypadku osób pełnoletnich sytuacja jest prosta. Osoba powołana do spadku składa oświadczenie u notariusza lub w sądzie, że nie przyjmuje spadku po zmarłym. Powyższa czynność powoduje, że jest ona traktowana tak jakby nie dożyła otwarcia spadku po zmarłym i w jej miejsce wchodzą jej dzieci, jeśli takowe posiada.
Pełnoletnie dzieci składają samodzielnie oświadczenia o odrzuceniu spadku. W przypadku małoletnich dzieci rodzic nie możemy złożyć oświadczenia o odrzucenia spadku bez zgody sądu. Choć z boku wydaje się to nieracjonalne, bo przecież opiekun wie najlepiej co jest dobre dla jego pociechy, z punktu widzenia prawa czynność odrzucenia w imieniu małoletniego dziecka stanowi czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu i do jej dokonania rodzice muszą uzyskać zgodę sądu opiekuńczego.
Bez zgody sądu ani rusz
Zanim sąd wyrazi zgodę na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka, przeprowadzi postępowanie sądowe. W związku z powyższym rodzice muszą złożyć wniosek do sądu rejonowego właściwego na miejsce zamieszkania dziecka – wydziału rodzinnego i opiekuńczego w przedmiocie wyrażenia zgody przez sąd na złożenie przez rodzica w imieniu dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku. W treści wniosku należy wskazać na okoliczności uzasadniające czynność, o którą wnioskują rodzice w sądzie. Istotne jest, aby właściwie umotywować wniosek. W zależności od konkretnej sytuacji faktycznej może to być wieloletni brak kontaktu ze spadkobiercą, a przez to brak informacji na temat jego stanu majątkowego. W przypadku posiadania informacji o spadku – dołączenie dokumentacji na temat zadłużenia spadkobiercy to jest kierowanych do niego wezwań do zapłaty bądź informacji od komornika.
W praktyce oznacza to, iż należy przede wszystkim wykazać, że długi spadkowe przekraczają wartość spadku. W przypadku braku sprostania temu obowiązkowi przez rodziców, sąd może odmówić wyrażenia zgody na czynność wnioskowaną przez rodziców.
Masz tylko sześć miesięcy na działanie
W orzecznictwie prezentowane są rozbieżne poglądy dotyczące początku biegu terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego dziecka.
Sądy opowiadają się za literalnym brzmieniem artykułu 1015 kodeksu cywilnego i przyjmują, że początkiem biegu terminu, o którym mowa w tym przepisie, jest moment dowiedzenia się przez przedstawiciela ustawowego to jest rodzica o tytule powołania dziecka do dziedziczenia. Jednakże należy mieć na uwadze, że sześciomiesięczny termin ma charakter zawity i nie podlega przywróceniu.
Zawieszenie terminu na czas postępowania przed sądem opiekuńczym
Istotną okoliczność jest to, że złożenie wniosku o wyrażenie zgody na odrzucenia spadku w imieniu małoletniego dziecka do sądu opiekuńczego powoduje zawieszenie terminu 6 miesięcznego na złożenie oświadczenia. Tak wypowiedział się Sąd Najwyższy w sprawie sygn. akt III CSK 329/15 z dnia 28 września 2016 roku; oraz w sprawie sygn. akt V CSK 686/14 z dnia 24 września 2015 roku i w sprawie sygn. akt I CSK 329/13 z dnia 20 listopada 2013 roku.
Tego rodzaju rozwiązanie wydaje się rozsądne biorąc pod uwagę, że w wielu sądach postępowania trwają długo, a sprawy rozpoznawane są w okresie przekraczającym sześć miesięcy. Przyjęcie odmiennego stanowiska uniemożliwiłoby w takiej sytuacji uzyskanie zgody przed upływem terminu określonego w art. 1015 kodeksu cywilnego, a w konsekwencji przedstawiciel ustawowy nie mógłby odrzucić spadku w imieniu dziecka.
Natknęłam się także na pogląd Sądu Najwyższego, że termin sześciu miesięcy przewidziany w art. 1015 § 1 kodeksu cywilnego, obliguje rodziców do dokonania obu czynności w tym terminie – wystąpienie do sądu z wnioskiem o wydanie zezwolenia na odrzucenie spadku przez małoletnie dziecko i złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Tak wypowiedział się Sąd Najwyższy w Postanowieniu z dnia 25 maja 2012 roku sygn. akt I CSK 414/11. W dotychczasowej praktyce adwokackiej nie spotkałam się jednak z zastosowaniem tego poglądu przez sąd.
Powszechny jest w praktyce sądowej wcześniej wyrażony pogląd na temat zawieszenia biegu terminu w czasie postępowania przed sądem opiekuńczym.
Pozytywne rozstrzygnięcie sądu opiekuńczego, to jest zgoda po jej uprawomocnieniu się jest podstawą do złożenia u notariusza lub w sądzie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego dziecka.
Sąd opiekuńczy udzieli zgody na odrzucenie spadku jeżeli uzna, że odrzucenie spadku leży w interesie małoletniego.
Inną istotną okolicznością jest to, że od dnia 18 października 2015 roku w kodeksie cywilnym miała miejsce zmiana art. 1015 kodeksu cywilnego. Od tej daty brak złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie sześciu miesięcy od otwarcia spadku jest jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Dzięki tej zmianie skończył się okres tragedii do jakich czasem dochodziło, gdy spadek był dziedziczony wprost to znaczy bez ograniczenia w zakresie odpowiedzialności za długi spadkowe. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza to przyjęcie spadku z ograniczeniem. Jeśli spadek to same długi nasza odpowiedzialność będzie wyłączona.
Wskazane wyżej rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę stanowi ratunek jeśli z jakiś względów nie uda nam się w zakreślonym terminie złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku.
