„Zobaczysz nic po mnie nie dostaniesz, wydziedziczę Cię” – często słowa te padają w wielu rodzinach w sytuacjach konfliktowych.
Argument wydziedziczenia odrywa dużą rolę, zwłaszcza gdy w grę wchodzą pokaźne dobra majątkowe, które byłyby przedmiotem spadku. Wbrew pozorom nie jest tak łatwo dokonać wydziedziczenia, gdyż przepisy prawne dopuszczają taką możliwość tylko pod pewnymi warunkami.
Czym właściwie jest wydziedziczenie ?
W potocznym rozumieniu „wydziedziczenie” to określenie wszystkich sytuacji, w których spadkodawca pozbawia udziału w spadku swoich spadkobierców ustawowych.
Pominięcie w testamencie nie jest wydziedziczeniem, choć tak to potocznie czasami się nazywa. Bliskiemu bowiem należy się wtedy zachowek. Wydziedziczeniem jest dopiero całkowite pozbawienie schedy osoby należącej do kręgu uprawnionych do zachowku.
Konsekwencją wydziedziczenia jest to, że osoba wydziedziczona traci uprawnienie do otrzymania spadku, jak i żądania określonej sumy pieniężnej z zachowku.
Więcej na temat zachowku przeczytasz tutaj:
Kogo można wydziedziczyć ?
Tego kto zgodnie z kodeksem cywilnym jest uprawniony do zachowku. Mowa tu o dzieciach, wnukach, prawnukach, małżonku oraz rodzicach spadkodawcy.
Jak można wydziedziczyć ?
Wydziedziczenie następuje przez oświadczenie woli wyrażone w testamencie. Nie wystarczy samo istnienie przyczyny wydziedziczenia. Musi ona wynikać z treści testamentu. Powyższe oznacza, że zachowanie oceniane przez spadkodawcę jako naganne musi nie tylko się zdarzyć, ale też musi zostać przelane przez niego na papier. Testament zawierający wydziedziczenie może mieć każdą formę; może to być testament własnoręczny, sporządzony u notariusza, a nawet w formie ustnej. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby testament dotyczył jedynie wydziedziczenia.
O ocenie wydziedziczenia nie powinny decydować subiektywne odczucia spadkodawcy.
Wydziedziczenie powinno wynikać z testamentu i powinna to być jedna z poniżej wskazanych przyczyn.
Jakie są podstawy wydziedziczenia?
Prawo dopuszcza pozbawienie zachowku tylko w trzech wypadkach. Mówi o tym art. 1008 kodeksu cywilnego. Jest to:
1. Uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy. Możemy tu zakwalifikować naganny tryb życia uprawnionego do zachowku – alkoholizm, narkomania czy też przestępczy tryb życia. Niezmiernie istotny jest tu element uporczywości co oznacza, że pomimo nacisków spadkodawcy, zachowanie osoby było ciągle i niezmienne.
2. Popełnienie umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci względem spadkodawcy lub jednej z najbliższej mu osób. Przyczyną wydziedziczenia może być dopuszczenie się względem spadkodawcy lub osoby mu bliskiej pobicia, uszkodzenia ciała, gróźb.
3. Uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Powyższe zachowanie musi mieć charakter trwały. Może dotyczyć zaniechania opieki oraz pomocy niedołężnemu rodzicowi, braku udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami, zerwanie kontaktów rodzinnych, wszczynanie awantur.
O czym jeszcze należy pamiętać
Przesłanki usprawiedliwiające wydziedziczenie powinny istnieć co najmniej w momencie sporządzenia przez spadkodawcę testamentu wydziedziczającego. Oznacza to, że podstawą wydziedziczenia nie powinno być zdarzenie sprzed wielu lat, jakiegoś rodzaju młodzieńczy, elementarny wybryk.
Wydziedziczenie stanowi wyjątek od zasady i wola testatora powinna być wyrażona w samym testamencie, w którym powinny być wskazane przyczyny wydziedziczenia. Musi to być jedna z trzech wskazanych przyczyn. Nie wystarczy więc wskazanie jakiegoś postępowania sprzecznego z wolą spadkodawcy i według niego nagannego.
Wydziedziczenie – jaki ma skutek ?
Po pierwsze, osoba wydziedziczona jest traktowana tak jakby nie dożyła otwarcia spadku. Powyższe oznacza, że w jej miejsce do spadku zostaną powołani jej zstępni. Dalej, spadkobiercy nie muszą wypłacać zachowku wydziedziczonemu spadkobiercy ustawowemu.
Ustalenie możliwości wydziedziczenia – gdzie się udać ?
Co jako praktyk prawa proponuję osobom które rozważają wydziedziczenie członka rodziny. Po pierwsze, decydując się na wydziedziczenia w akcie notarialnym należy mieć świadomość, że notariusz nie udziela porad prawnych w zakresie treści oświadczenia o wydziedziczeniu. Notariusz nie dokonuje także analizy deklaracji pod względem prawnym. Skupia się na zapisie wskazań spadkodawcy. Większość osób uznaje, że czynności prawne dokonane u notariusza nie mogą być kwestionowane przed sądem.
Należy jednak mieć na uwadze, że jeżeli wydziedziczony uważa, że spadkodawca nie miał do tego powodów, może wystąpić do sądu o wypłacenie mu zachowku. W taki wypadku dopuszczalność wydziedziczenia będzie oceniał sąd.
W przypadku wydziedziczenia najważniejsza jest treść. Forma jest drugorzędną i najmniej istotną sprawą. Z uwagi na powyższe sugeruję osobom noszący się z tego rodzaju myślą konsultację z prawnikiem zaistniałej sytuacji rodzinnej pod kątem podstaw do wydziedziczenia członka rodziny. Moje doświadczenie zawodowe pokazuje, że osoby dokonujące wydziedziczenia bardziej skupiają się na wyrażeniu swoich negatywnych odczuć co do członka rodziny i jego nagannego zachowania posługując się ogólnymi sformułowaniami typu wszczyna awantury, ubliża, nie dopełnia obowiązków rodzinnych. Pomijają zaś fakt, uszczegółowienia zdarzeń nieaprobowanych. Oświadczenie o wydziedziczeniu powinno być sporządzone ze świadomością możliwości jego zakwestionowana przed sądem. Należy zatem określić wyraźnie przyczyny wydziedziczenia, aby podczas sporu sądowego nie było wątpliwości co do zaistnienia przesłanek do jego dokonania.
